Lange tenen en de lange arm

Tegenwoordig zijn er steeds vaker berichten in de media die handelen over in hoeverre vrijheid van religie prevaleert boven vrijheid van meningsuiting en de wet. Denk aan besnijdenis, onverdoofd slachten en de vaak makkelijk gekwetste zieltjes van gelovigen. Dit is er een mooi voorbeeld van. Al is het dan Rusland en geen Nederland, maar toch. Het geeft wel aan dat de discussie zich niet alleen tot ons land beperkt. Gelovigen roepen vaak "Ik voel mij gekwetst" en vervolgens staat de sterke hand der wet klaar om je in de boeien te slaan en sta je voor je het weet achter het hekje.
Even voor de goede orde: mensen die gelovigen kwetsen zijn veelal mensen die zelf niet in God, Allah, Thor, Wodan, Donar of Zeus geloven. Vanuit hun optiek kunnen zij dan ook niet godslasterend zijn. Hoe kun je immers iets of iemand belasteren dat of die volgens jou helemaal niet bestaat?
En lees dit citaat van Stephen Fry eens. Hij slaat de spijker op zijn kop. Trouwens, zijn het alleen gelovige zieltjes die gekwetst worden? Misschien voelen atheïsten zich wel gekwetst of beledigd. Ik als mede-atheïst vind sommige, zoniet bijna alle ideeën van bekrompen, orthodoxe gelovigen een belediging voor mijn intelligentie! In die Russische kerk ging het trouwens ook om orthodoxen. Ik bedoel maar ...
Natuurlijk zijn er gelovigen die ruimdenkender zijn dan anderen. Toch zijn er ook onder hen mensen die soms iets te lange tenen hebben. Mijn advies aan hen? Ene oor/oog in, het andere weer uit. Om met Stephen Fry te spreken, je bent gekwetst, nou en?

Kroniek van een aangekondigde dood

Naar aanleiding van de dood van Gerrit Komrij ben ik zijn laatste prozawerk maar gaan lezen. Ik had het al op de tablet staan, maar was er nog niet aan toegekomen. Het heet "Vila Pouca" en bevat verhalen over het Portugese dorp waar Komrij de laatste decennia woonde. In mijn vorige stukje schreef ik dat Komrij zijn ziekzijn en aanstaande dood goed geheim had weten te houden, maar in dit werk laat hij wel degelijk het een en ander doorschemeren. De volgende passages vielen mij op:

"Toch wil ik vóór mijn dood alles gewroken hebben. Als ik op mijn sterfbed nog iets zou zijn vergeten, dan hoop ik dat een wreker zal opstaan uit mijn geraamte. Dat is niet mijn eergevoel, dat is mijn kwalijke karakter. Waarom heb ik anders eerst al die wraakgevoelens uitgelokt?"

"Dat ik een stadsmens ben schud ik nooit van me af. En al kom ik weken niet uit mijn kamer, toch weet ik door het raam de natuur kalm te ondergaan. Ik ben gewend aan het land. Ik zal er nog meer aan moeten wennen. Dat zal vast lukken, eenmaal onder de grond."

Deze twee citaten spreken voor zich, lijkt me.

"Een andere keer zie ik – het is of ik het wil zien – hoe een kleiner eilandje iets verderop met het grote eiland meevaart. Op dat satellieteilandje staat mijn huis. Staande op een bootje vaart een gestalte mee, tussen de beide voortdrijvende schemerpartijen in. Het is iemand die ik daar zelf heb neergeplant, iemand die mijn gezicht opzet en met mijn kleren aan. De afstand tussen mijn ceremoniële ik en het grote eiland wordt steeds kleiner. Achter mij explodeert mijn huis. Duizenden boeken vliegen de lucht in, als scherven uit een fragmentatiebom. Uit elk boek springt een waaier te voorschijn van losse bladzijden. Mijn ceremoniële ik voelt zich behoorlijk gelukkig.
Dan verdwijnt hij in het zwarte gat."

Een huiveringwekkend mooie manier om De Dood in de gestalte van de schrijver ten tonele te voeren.

"De huiver voor thuis groeit. Het vertrouwde maakt me banger en banger. Ik geef niet zoveel om vertrouwdheid, op hier en daar een houthakkershemd in de ochtendzon na.

Ook dat hemd vergaat. In de olijfgaard verderop ontwaar ik grijze en zwarte cirkels van as. Moet ik hier niet weg? Een stem in me zegt dat ik hoognodig weer verderop moet. Jammer genoeg heeft die stem geen gezicht."

Komrij is inmiddels verderop, in het zwarte gat. De stem zonder gezicht, of het zou zijn alter ego moeten zijn, heeft geroepen.

De K van ...

Na drie maanden van afwezigheid weer een bericht van mij. Gelezen, gewerkt, verjaardagen gevierd, kortom, van alles gedaan behalve schrijven. Maar als taal- en literatuurkenner kan ik het niet maken niet wat te melden over het feit dat ons binnen een week tijd twee van onze grootste dichters zijn ontvallen: Gerrit Komrij en Rutger Kopland. Beide met de K van Kunst. De eerste behalve dichter ook criticus, columnist, polemist en roman- en verhalenshrijver. De tweede naast dichter ook psychiater, professor en schrijver van essays over literatuur en psychiatrie en de samenhang daartussen.
Beide waren ze wat kopschuw, maar van de twee was Komrij toch degene die het meest in de openbaarheid trad via radio en televisie. Zo was hij de afgelopen jaren nog regelmatig te gast bij Pauw en Witteman. Een ogenschijnlijk zwartgallige en cynische man, maar één van wie je nooit wist of hij het nou meende of niet. Dat gold voor zijn spreken en dat gold voor zijn schrijven. De humor had vaak de overhand.
Zijn romans konden mij nooit zo bekoren. Liever las ik zijn kritische columns en schotschriften. En zijn gedichten natuurlijk. Hier één van zijn mooiste:


De Zwijgzaamheid

Eer maakt men lakens wit met inkt,
Eer speelt men schaak met bezemstelen,
Eer vindt men nog een roos die stinkt,
Eer ruilt men stenen voor juwelen,

Eer breekt men ijzer met zijn handen,
Eer zal men stijgen in valleien,
Eer legt men een garnaal aan banden,
Eer leert men geiten kousen breien,

Eer plant men bomen op de weg,
Eer zal men kakken in zijn hoed,
Dan dat ik u mijn ziel blootleg
En zeg wat ik thans lijden moet.

------------------------------------------
uit: 'Alle gedichten tot gisteren', 1994

Rutger Kopland, eigenlijk Rutger of Rudy van den Hoofdakker, hield zijn twee beroepen psychiater en schrijver/dichter strikt gescheiden. Vandaar het pseudoniem, dat hij uitsluitend gebruikte voor zijn schrijverij. Ook hij was schichtig en werkte liever op de achtergrond. In tegenstelling tot Komrij zocht hij niet de schijnwerpers op. Of waren het de schijnwerpers die Komrij opzochten? Ik denk dat laatste. Hoe dan ook, Koplands gedichten zijn bekend van bijzondere gelegenheden en ... begrafenissen. Deze lijkt lijkt mij wel geschikt voor die van hemzelf:

De Dokter

De dokter keek op mij neer
ik zag zijn gezicht boven het mijne

ik zag wat hij dacht
dat ik dood kon gaan - zo keek hij
terwijl hij luisterde aan mijn borst

hij keek mij aan met een blik
- hoe kan ik dat zeggen - een blik
voorbij mijn gezicht, een blik naar iets
achter mij naar iets verwegs
alsof hij iets in de toekomst
probeerde te zien

hij keek mij aan en hij zei
hier mag u niet blijven
ze komen u halen

-------------------------------
uit: 'Toen ik dit zag', 2008


Hopelijk houdt de Dood zich nu even in en gaat Hij niet verder het alfabet af. Anders moet Anton Korteweg zich toch echt zorgen gaan maken. Even nog een gedicht van zijn hand:


Weggaan
Als een auto die lang in de regen gestaan heeft
optrekt en wegrijdt, blijft waar hij stond achter
een plek die zich van de rest van de straat
onderscheidt, even nog, tot hij ook nat is
en niet afzonderlijk meer bestaat.

Dat is wat blijft als je weggaat.

--------------------------------
uit: Voor de goede orde (1988)




Ik mag hopen dat het verscheiden van Komrij en Kopland een plek nalaat die tot in lengte van dagen zichtbaar mag blijven.

Citaat

De een gelooft in Wodan die de bliksem maakt, of in de goden op de Olympus, een ander in een God die zijn zoon heeft laten vermoorden, en weer anderen in heilige olifanten. Verder hebben de meeste volkeren een rotsvast geloof in de juistheid van hun geloof, en ze menen dat daar ook een overvloed van argumenten voor is. Maar die overvloed is nooit zo groot dat ze een ander volk kunnen overtuigen, want op grote schaal bekeren gebeurt alleen als het ene volk het andere onderwerpt. Het meest opvallend is het verband tussen geloof en geweld. Het verschil tussen het rationeel zoeken naar een praktische oplossing en het grijpen naar wapens, dat verschil wordt grotendeels veroorzaakt door het heilig vuur van het eigen religieus gelijk. De godsdienst maakt mensen bereid om te sterven voor hun partij. De kwestie Jeruzalem was al lang opgelost als het ging over een kilometer grond, maar het gaat om heilige grond! Jongemannen zouden wel uitkijken voordat ze zichzelf opbliezen bij een zelfmoordmissie, maar hen wacht de eeuwige hemel! Noord-Ieren hebben geen groter probleem met elkaar dan Friezen met Groningers, maar het geloof houdt hun haat vlammend. ~ Ronald Plasterk

Kettingreactie

Zo, het heeft even geduurd, maar ik ben er weer. Het eerste bericht in 2012.
Wat een gedoe om niks gisteren en vandaag. Eerst twittert de man met het Noorse kapsel (met dank aan Youp) dat hij verbolgen is over het feit dat Beatrix een hoofddoek droeg in een moskee tijdens haar bezoek aan de Verenigde Arabische Emiraten. Vervolgens wordt 's avonds in De Wereld Draait Door een overduidelijk satirisch filmpje vertoond, waarin Beatrix en Willem-Alexander 'naakt' tussen de Papoea's vertoeven en het land is te klein. Dit filmpje diende om zogenaamd te laten zien dat de leden van het Koninklijk Huis zich overal aanpassen aan de plaatselijke cultuur van een land. Ten eerste toont de gemiddelde reactie van de gemiddelde Nederlander (gelukkig behoor ik niet tot dat deel van de bevolking) aan hoe kleinzerig men is ten aanzien van het Koninklijk Huis (maar wel kritiek leveren als de leden ervan op kosten van de belastingbetaler snoepreisjes maken). En ten tweede heeft die blonde relnicht weer lekker veel aandacht van de media.
Heeft u het gemerkt? Ik heb de naam van de relnicht met het Noorse kapsel niet genoemd en toch weet u onmiddellijk wie ik bedoel. En dat is het 'm nu juist. Hij is al zo bekend en zo vaak in de media, dat men zijn naam zou kunnen vervangen door "piep", net als in een reclamecampagne van een bekend biermerk jaren geleden: "Heerlijk Helder Piep". En dat vind ik zo erg aan dit alles. Dat de koningin zogenaamd in haar blote gat staat kan mij niets schelen. De satire droop er vanaf. Zelfs Wim de Bie, bijzonder hoogleraar Satire aan de Tilburg University, was er zeer over te spreken. En dat mogen de makers als een groot compliment beschouwen van onze grootste satiricus aller tijden (gedeelde eerste plaats met Kees van Kooten natuurlijk). Maar waar het mij om gaat is dat onze Mozart van de Lage Landen weer eens volop in de schijnwerpers staat. Spong cum suis hadden hem al razend populair (als hij dat al niet was) gemaakt door hem gerechtelijk te vervolgen. Een missie waarvan zelfs ik als juridische leek ruim van tevoren wist dat deze zou falen. En nu doen radio, TV en internet er weer een schepje bovenop. Wanneer houden de media nu eens op aandacht te schenken aan onze waterstofperoxideverslaafde? Goed, ik doe het nu ook weer, maar hoe vaak moet er nog opgeroepen worden tot het leggen van een cordon sanitaire rond deze man? Juist nu er volgens Maurice de Hond potentiële kiezers weglopen bij de PVV komt onze wildeman weer in het nieuws.
Stop!